Կալիֆոռնիայի պատմությունը

https://mskh-my.sharepoint.com/:p:/g/personal/varazdatmiqayelyan_mskh_am/EUq3iiEXLKBPvLzSIMA4US8BmAsnjVlztZoBGBQzTb7bMw?rtime=xF4k359u20g

Գեռնիկայի ռմբակոծումը

Պատճառները և իրականացոմը

Գեռնիկա քաղաքը Բասկերի երկրի պատմամշակութային կենտրոնն է։ Այնտեղ գտնվում է մի մեծ ծառ, որի տակ հին ժամանակներում եղել են ժողովրդական հավաքույթներ, և իշխանությունների ներկայացուցիչները երդում են իրականացրել։ 1937 թվականին այն հանրապետականների ձեռքում է եղել, որոնք վարել են Բիլբաոյի պաշտպանությունը։ Գեռնիկայում, բացի տեղի շուրջ 3700 բնակիչներից, եղել են հանրապետական ​​բանակի զինվորներ։ Գործել է ռազմական արդյունաբերության 3 գործարան, այդ թվում երկուսից մեկը Իսպանիայի օդային ռումբերի և փոքր զենքի արտադրության համար, ինչպես նաև ավտոմատ ատրճանակներ։ Բացի այդ՝ ռմբակոծության տարածքում տեղակայված է եղել ռազմավարական նշանակություն ունեցող կամուրջ։

Այսպիսով, տեսականորեն ռազմական տեսանկյունից ռմբակոծումը կարող էր հիմնավորված լինել։

Ժամը 16:30-ից 18:45-ը մի քանի ինքնաթիռներ քաղաքի վրա նետել են 50 և 250 կիլոգրամանոց ռումբեր ։ Քաղաքի վրա նետված ռումբերի ընդհանուր թիվը գնահատվել է 40 տոննա։ Օդանավերը ոչնչացրել են հանրապետական ​​բանակի զինվորներից գնդացիրների կրակոցներից։

Զոհեր և հետևանքներ

Ռմբակոծության արդյունքում հրդեհ է բռնկվել, որը ոչնչացրել է քաղաքի մեծ մասը՝ Բիլբաոյից հրշեջների ուշ ժամանման և նրանց անհամազոր գործողությունների պատճառով։ Ոչ թե ուղղակիորեն ինքնաթիռները, այլ հատկապես առաջացած հրդեհն է եղել աղետալի ոչնչացման պատճառ։ Մարդկանց զոհերի քանակի վերաբերյալ գնահատումները զգալիորեն տարբերվել են. 120-ից մինչև 300՝ կախված հաշվողների քաղաքական հայացքներից ։ Հաշվի առնելով այն փաստը, որ պատերազմական պայմաններում դժվար է զոհերի հաշվարկը և զոհերի նույնականացումը, ամենաիրատեսական ցուցանիշը կարող է լինել 150-250 մարդ, որոնք զոհվել են անմիջապես ռմբակոծության ժամանակ: Բացի այդ, մոտ 600 մարդ մահացել է Բիլբաոյի հիվանդանոցներից մեկում, որտեղ բազմաթիվ զոհեր են եղել Գեռնիկայից և շրջակայքից։ Ռմբակոծությունից երկու օր անց նացիոնալիստական ​​զորքերը գրավել են Գեռնիկան, զինվորները պատրաստվել են սղոցել Գեռնիկայի ծառը, բայց հրթիռային ստորաբաժանումն այն հսկողության տակ է վերցրել։

Անդրադարձ

Հաջորդ օրը Ջոն Ստիրի ռմբակոծության մասին զեկույցը հրապարակվել է Թայմսում։ Այն բացահայտել է Գերմանիայի մասնակցությունը Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմին և, ի լրումն օբյեկտիվ տեղեկատվության, առիթ է տվել Գեռնիկայի մասին որոշ առասպելների (օրինակ, որ ռմբակոծումը տեղի է ունեցել շուկայի օրը, երբ քաղաքում հավաքվում են գյուղացիներ ամբողջ տարածքից, չնայած իրականում շուկայի օրը չեղյալ է հայտարարվել ռազմական դրության պատճառով։ Շուտով հայտնվել է Պիկասոյի «Գեռնիկա» հայտնի նկարը (առաջին անգամ ցուցադրվեց 1937 թվականի հուլիսին)։ Այն ստեղծվել է որպես պատասխան գերմանական և իտալական օդային ուժերի 
կողմից Գեռնիկա քաղաքի ռմբակոծման: Պիկասոն այս կտավը նկարել է իսպանացի 
ազգայինական կոմունիստների պատվերով, 1937 թվականի ապրիլի 26-ին՝ իսպանական քաղաքացիական պատերազմի ընթացքում: 
«Գեռնիկան» ամբողջությամբ նկարված է մոխրագույնի, սևի և սպիտակի երանգներով:

Ֆրանկոյի քարոզչությունը հերքել է ռմբակոծությունը և համառորեն պնդել, որ քաղաքը հրետակոծվել է հենց հանրապետականների կողմից՝ որպես «հրդեհված երկրի» մարտավարության մաս (սա իսկապես պատահել է Իրուն քաղաքի հետ, նաև Բասկերի երկրում)։ Այսօր բասկ ազգայնականները օգտագործում են Գեռնիկայի իրադարձությունների վարկածը, ներառյալ որպես պատմական արդարացում իրենց ինքնորոշման իրավունքի համար։

Տեղեկթույուն «Գեռնիկան» նկարի մասին ՝https://wordpress.com/post/luizatovmasyanblog.wordpress.com/4733

Կիլիկիան Հայաստան

Կիլիկիա անվան ստույգ ծագումնաբանություն չկա, սակայն որոշ գիտնականների կարծիքով՝ Կիլիկիա անունը ծագել է եբրայերեն «քելկիմ», «քալեկ» կամ հունական «կալիս», «կալիկա» բառերից, որոնք թարգմանաբար նշանակում են «քարքարոտ»։

Կիլիկիայի Հայկական Պետությունը հիմնադրվել է Ռուբինյանների կողմից, ովքեր Բագրատունիների շառավիղ էին։ Մայրաքաղաքը սկզբնապես Տարսոնն էր, հետագայում Ադանան և վերջ ի վերջո Սիսը։ Կիլիկյան Հայաստանը մեծ օգնություն է ցուցաբերել Խաչակրաց արշավանքների մասնակիցներին և որոշ ժամանակ միակ քրիստոնյա պետությունն էր ամբողջ Մերձավոր Արևելքում։ Իզուր չէ, որ նրան երբեմն անվանում էին «քրիստոնյա կղզի իսլամի ծովում»։ Քանի որ Մեծ Հայքը գտնվում էր օտարների իշխանության տակ, ապա կաթողիկոսի նստավայրը տեղափոխվեց Կիլիկիա և հաստատվեց Հռոմկլա քաղաքում։ 1198 թվականին Լևոն Բ Մեծագործի թագադրումով Կիլիկյան Հայաստանը վերածվեց Կիլիկիայի հայկական թագավորության։ 1226 թվականին գահն անցավ Ռուբինյանների մրցակիցներին՝ Հեթումյաններին։ Քանի որ մոնղոլները նվաճել էին ահռելի տարածքներ և հասել Կիլիկիայի սահմաններին Հեթում Ա արքան որոշեց չպատերազմել նրանց հետ, այլ համագործակցել ընդդեմ ընդհանուր մուսուլման թշնամիների, հատկապես՝ մամլուքների դեմ։ 13-14-րդ դարերում մոնղոլներն ընդունեցին իսլամ, խաչակրաց պետությունները վերացան՝ թողնելով Կիլիկյան Հայաստանը միայնակ ընդդեմ մամլուքների։ Մի քանի արշավանքներից հետո մամլուքները 1375 թվականին գրավեցին մայրաքաղաք Սիսը։ Սակայն լեռներում դեռևս մնում էին կիսանկախ հայ իշխաններ, որոնց տիրույթները վերջնականապես զավթվեցին օսմանյան-թուրքերի կողմից 1515 թվականին։

Կիլիկյան Հայաստանի և արևմտյան Եվրոպայի երկրների միջև հաստատվեցին ռազմական և տնտեսական կապեր, ինչի շնորհիվ Կիլիկիա ներմուծվեցին ասպետությունը, հագուստների նոր ոճեր, ֆրանսերեն բառեր և տիտղոսներ։ Իսկ հասարակարգը վերածվեց ավատատիրականի։ Խաչակիրներն իրենք շատ բաներ վերցրեցին հայերից, ինչպես օրինակ աշտարակների կառուցումը և եկեղեցաշինության որոշ տարրեր։ Կիլիկյան Հայաստանն ուներ հզոր տնտեսություն, որի վառ ապացույցն է այն ժամանակվա մեծագույն նավահանգիստներից մեկը՝ Այասը, որտեղով անցել է նաև հայտնի ճանապարհորդ Մարկո Պոլոն։

Լևոն Գ (հունվարի 24, 1236 – փետրվարի 6, 1289, Սիս, Ադանայի մարզ, Թուրքիա), Հայոց թագավոր Կիլիկիայում 1269 թ.–ից։ Հեթում Ա–ի ավագ որդին և հաջորդը։ Հեթումյան արքայատան երկրորդ գահակալը։ 1256 թ.–ին Հեթում Ա 20–ամյա Լևոնին շնորհեց «ձիավոր ասպետի» կոչում և հռչակեց գահակից։ 1262 թ.–ին Լևոնը ամուսնացավ Լաբրոնի տեր Հեթում իշխանի դստեր՝ Կեռանի հետ։ Եգիպտոսի սուլթանության զորքի դեմ Սև լեռների շրջանում մղած մարտում արքայազն Լևոն գերվեց և բանտարկվեց, իսկ նրա եղբայր Թորոսը սպանվեց։ Հեթում Ա որոշ զիջումներից ազատեց Լևոնին։ Տարսոն քաղաքում նա օծվեց թագավոր, իսկ ծերունի հայրը մտավ Դրազարկի վանքը՝ իբրև կրոնավոր։ Լևոնի գահակալման սկզբնական տարիներին Կիլիկյան Հայաստանը գտնվում էր քաղաքական անբարենպաստ վիճակում։ Հարավ–արևելքից սպառնում էր հզորացած Եգիպտոսի սուլթանությունը, հյուսիսից՝ Իկոնիայի թուրքերը։ Լևոնի ռազմական դաշինքը մոնղոլների հետ ձևական բնույթ ուներ, վերջիններս զբաղված էին իրենց տիրապետության հյուսիսային և արևելյան սահմանների պաշտպանությամբ։ Երկրի ներսում սրվել էին ավատատիրական պառակտությունները։ Իր գահակալման առթիվ, երբ Լևոնը բանտարկյալներին ներում շնորհեց, իսկ հպատակ իշխաններին դիմեց՝ կարոտյալներին օգնելու հորդորով, որոշ իշխանական տներ դժգոհեցին և սրեցին պայքարը կենտրոնական իշխանության դեմ։ Հանգամանքներից օգտվելով, 1275 թ.–ին Եգիպտոսի մամլուքների զորքերը ներխուժեցին Կիլիկիա։ Սիս քաղաքի մոտ Լևոնի բանակը՝ Սմբատ սպարապետի առաջնորդությամբ, ջախջախեց թշնամուն և ազատագրեց երկիրը։ Մամլուքների դեմ կռիվներում Լևոնը հաղթանակեց նաև 1276 թ.–ին։ Այնուհետև Լևոնը հաղթեց Իկոնիայի սուլթանին և թաթար–մոնղոլական օժանդակ ուժերով արշավեց Ասորիք։ Փոփոխակի հաջողություններով կռիվները շարունակվեցին շուրջ մեկ տասնամյակ։ 1285 թ.–ին Եգիպտոսի սուլթանի հետ Լևոնը ստորագրեց 10–ամյա խաղաղության պայմանագիր։ Կողմերը գերիներին փոխանակեցին, և ազատ առևտրի իրավունք շնորհվեց վաճառականներին։

Ֆիմի Լևոնի Հեթումյան (14.01.1266-26.06.1267)

Ֆիմի Հեթումյան նաև Եվփիմեա , Կիլիկիայի հայկական թագավորության արքայադուստր, Կիլիկիայի Լևոն Գ թագավորի և Կեռան Հեթումյան թագուհու ավագ դուստրը: Ֆիմին սերվում էր Հեթումյանների թագավորական տոհմից: Ֆիմիի 9 եղբայրներից 5-ը եղել են Կիլիկիայի հայկական թագավորության արքաներ՝ Հեթում Բ, Թորոս Գ, Սմբատ Ա, Կոստանդին Բ և Օշին Ա: Քույրը Ռիտան Բյուզանդիայի Միքայել Թ Պալեոլոգոսի կինն էր: Մահացել է մանուկ հասակում:

Ֆիմի Հեթումյան, նաև Եվփիմեա (ծննդյան թվականն անհայտ – դեկտեմբերի 2, 1309, Դրազարկի վանք), Կիլիկիայի հայկական թագավորության արքայադուստր, իշխանուհի, Կիլիկիայի Հեթում Ա թագավորի և Զաբել թագուհու ավագ դուստրը, Կիլիկիայի Լևոն Գ թագավորի քույրը և Սիդոնի սենյոր Ջուլիան Գրանիերի կինը: Ֆիմին սերվում էր Հեթումյանների թագավորական տոհմից:

ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

Ֆիմի Հեթումյանը 1252 թվականին ամուսնացել է ֆրանսիացի իշխան Ջուլիան Գրանիերի (Ճուլիան, Յուլիան) հետ, որը Սիդոնի (Սայիդ) տերն էր: Ֆիմիի հայրը՝ Հեթում Ա-ն նրա ամուսնության ժամանակ, որպես օժիտ վճարել է 100 000 հայկական բիզանդ: 1263 թվականին, պատերազմի պատճառով, Ֆիմին հեռանում է Սիդոնից և իր Բալիան (Պալիան) և Հովհան (Ճուան) որդիների և Մարգարիտա (Մարկրուն կամ Մառինէ) աղջկա հետ գնում Կիլիկիա, զրկվելով իր իշխանությունից, պատսպարան է փնտրում իր հոր արքունիքում: Այստեղ եղբայրը՝ Լևոն Գ-ն նրան մի շքեղ ավետարան է նվիրում: Հովհաննես եպիսկոպոս արքաեղբայրն էլ նվիրում է Հոբի և Սողոմոնի գրքերը, իբրև մխիթարություն Ֆիմիի դառնացյալ սրտին:

Հովհաննես Արքաեղբոր ձոնականը նվիրված արքայադուստր Ֆիմի Հեթումյանին՝

«Ընկալ, ով աստուածասէր և գթասէր հոգի, մեծդ ըստ մարմնոյ և բարգաւաճդ ըստ ոգւոյ՝ ծիրանածինդ Ֆիմի, զբաղձալին քոյ, երկամբք ձեռին մեղապարտիս Յովհաննէս եպիսկոպոսի՝ եղբօր հօր քո, որով յԱստուած և յաստուածայինսն խոկասցիս միշտ, և տրտմեալ սրտի քո սփոփանս սովաւ արասցես. գիտենալով զի սեփհական է մարդկան նժդեհութիւն և պանդխտութիւն և փորձանք, որոց անդորր տացէ ձեզ, որ ամենահնարն է»:

1274 թվականին մահանում է Ֆիմի Հեթումյանի ամուսինը` Ջուլիան Գրանիերը և այրիացած արքայադուստրը կրոնավորուհի դառնալով վանք է մտնում: Դառնում է Տյուրոսի Ս. Աստվածածին վանքի (Կիպրոս) մայրապետը, որը կառավարում էր 1308 թվականին, խոր ծերության ժամանակ:

Արքայադուստր Ֆիմին մահացել է 1309 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Դրազարկի վանքում:

ԸՆՏԱՆԻՔԸ

Ամուսինը` Ջուլիան Գրանիեր (?-1274), ամուսնացած են եղել 1152-ից մինչև 1163 թվականը.

Երեխաները՝

1. Բալիան Բ Գրանիեր (մահ. 1277)
2. Հովհան Գրանիեր (մահ. 1289)
3. Մարգարիտա Գրանիեր (Գի Բ Էմբրիակոյի կինը)

Չայնաթաունի պատմությունը

Չայնաթաուն 1700 թ

Ամերիկյան չինական թաղամասը և նրա զարգացումը բխում են չինացի ներգաղթյալների ծաղկումից, որոնք բերում են իրենց խոհարարական և ավանդական մշակույթը: 1790-ականներին, երբ Հյուսիսային Ամերիկայում հայտնվեց առաջին ներգաղթյալների խումբը, չինացի ներգաղթյալները բարձրացան արևմտյան բեմ:

Չայնաթաուն 1800 թ

Հետագա 1850-ականներին ականատես եղան չինացի աշխատավորների հեղեղմանը Պերլ Դելտա գետի շրջանից, որոնք շարժվում էին դեպի Կալիֆորնիայի Ոսկե տենդ: 1860-ականներին, ոսկու մոլուցքից հետո, աշխատավորների մեծ մասը տեղ գտավ միջմայրցամաքային երկաթուղային արդյունաբերության և գյուղատնտեսության մեջ: Նրանք ոչ միայն աջակցող աշխատուժ են բերել համազգային մեքենայացված տրանսպորտային ցանցերի համար, որոնք ամբողջովին հեղափոխեցին արևմտյան Ամերիկայի տնտեսական և ժողովրդագրական կառուցվածքը, այլև տապալեցին ամերիկացիների ուտելու մշակույթը, քանի որ նրանք օգտագործում են իրենց ձկնաբուծական և գյուղատնտեսական փորձը, որպեսզի ավելի շատ բաղադրիչներ բերեն ամերիկացիների սննդակարգին: Այս երևույթն ուղղակիորեն նպաստում է չինական խմբի առաջացմանը։ Չինացի ներգաղթյալների քանակի և տնտեսական հնարավորությունների աճի հետ մեկտեղ առաջացավ Չայնաթաունը:

Չաինթաուն 1900 թ․

Հետևելով Չայնաթաունի պատմությանը, Սան Ֆրանցիսկոյում ստեղծվեց առաջին հյուսիսամերիկյան չինական բնակավայրը, որը ծառայում էր որպես դարպաս 1850-ականներից մինչև 1900-ական թվականներին վաղ չինացի ներգաղթյալների համար: Սկզբում չինացի ներգաղթյալների նպատակները, որոնք բաղկացած էին Պերլ գետի դելտայի աշխատուժից, շանսերի արդյունք էին, ներառյալ Կալիֆորնիայի ոսկու տենդը և անդրմայրցամաքային երկաթուղին: Ընդլայնման և տնտեսական աճի հետ մեկտեղ, Չայնաթաունը հիմնադրվեցին Հյուսիսային Ամերիկայի մի քանի խոշոր քաղաքներում, ներառյալ Լոս Անջելեսը, Նյու Յորքը, Վանկուվերը և Բոստոնը: Մի կողմից, Չայնաթաունը նավահանգիստ է տրամադրել չինացի ամերիկացիներին, որպեսզի կարողանան աջակցել իրենց թաղի օգնությամբ, մյուս կողմից, Չայնաթաունն այն է, որտեղ նրանք կարող են վերցնել Հեռավոր Արևելքի սնունդն ու ապրանքները:

Չորեքշաբթի, 1906 թվականի ապրիլի 18-ին, առավոտյան ժամը 5:13-ին, ավերիչ երկրաշարժ տեղի ունեցավ Սան Ֆրանցիսկոյում: Թեև երկրաշարժն ու հետցնցումները հզոր են եղել, սակայն այն լուրջ վնաս չի հասցրել Չայնաթաունի կառույցներին։ Սակայն երկրաշարժը համատարած հրդեհներ է առաջացրել և ջարդել ջրատարը։ Զինվորները պայթուցիկներ են օգտագործել հրդեհաշիջման համար: Ժամը 16։00-ին զորքերը քանդեցին Քիրնի և Քլեյ փողոցների շենքերը։ Ցավոք, պայթյունները կրակը դադարեցնելու փոխարեն նոր հրդեհներ են առաջացրել։ Ապրիլի 19-ին ամբողջ Չայնաթաունը վերածվեց մոխրի կույտի: Կրակը վառվել է չորս օր և չորս գիշեր։

Ջեսսի Լի Քուոնը հիշել է, թե ինչպես է շենքը ցնցվում և դարակներից կաթսաներ են թափվում երկրաշարժի ժամանակ։ Լվացքի զամբյուղի մեջ անհրաժեշտ իրերը հավաքելուց հետո Քուոն ընտանիքը մեկնեց Գոլդեն Գեյթ այգի։

Ռուբի Թոմ Ջոն արթնացավ հորից՝ կանտոներեն «Երկրաշարժ» գոռալով: Ավելի ուշ երեխաները դուրս են եկել փողոց և դիտել, թե ինչպես են հսկա բոցերը մոտենում իրենց տանը։ Ընտանիքը փախել է Չինաթունից՝ ապաստան գտնելով Գոլդեն Գեյթ այգում:

Չինական թաղամասից փախչելուց հետո վաճառական Լի Յոկ Սուեյը վերադարձավ տուն՝ ստանալու իր ծննդյան վկայականը: Առանց քաղաքացիության ապացույցի, նա վտանգված էր կալանավորվելու կամ արտաքսվելու։ Սխալվելով թալանչի հետ՝ զինվորը սվիններով հարվածել է նրան։ Լի Յոկ Սյուին մահացած խաղաց և ի վերջո նորից միացավ իր ընտանիքին:

Աղբյուրներ ՝ https://yanlitao.github.io/Chinatown-Story/

https://artsandculture.google.com/story/bgWhgn_sGgcA8A

Հայ ազատագրական պայքարի վերելքը: Իսրայել Օրի

Իսրայել Օրին հայ ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ է, դիվանագետ: Նրա անվամբ է պայմանավորված XVII դարի վերջի և XVIII դարի սկզբի հայ ազգային-ազատագրական  շարժման զարթոնքը: Իսրայել Օրին Սբ Էջմիածնում ընտրված պատվիրակների և հոր՝ Մելիք Իսրայելի հետ 1678 թ-ին մեկնել է Եվրոպա՝ Հայաստանի ազատագրության հարցը ներկայացնելու նպատակով: Առաքելությունը ձախողվել է։

1680 թ-ին Օրին անցել է Վենետիկ, 1683 թվականին՝ Փարիզ։

1698 թ-ին Հովհան Վիլհելմին ներշնչել է Հայաստանը նվաճելու, նրա թագավորը դառնալու և Օսմանյան կայսրության թիկունքում անկախ Հայաստան ու Վրաստան կազմավորելու միտքը։

Օրին ապարդյուն ջանացել է ձեռք բերել Ավստրիայի Լեոպոլդ I կայսեր  համաձայնությունը, բայց մահացավ կաթողիկոս Հակոբ Դ Ջուղայեցին, և պատվիրակությունը վերադարձավ Հայաստան: Նույն թվականի ապրիլին նրան հաջողվել է Անգեղակոթ գյուղում, Սյունիքի 11 մելիքների մասնակցությամբ, գումարել գաղտնի խորհրդաժողով:

 Արևմուտքից հուսախաբ, Իսրայել Օրին թուրք-պարսկական լծից Հայաստանի ազատագրության ծրագիրը կապել է Ռուսաստանի հետ: Հայ ժողովրդի անվտանգությունն ապահովելու նպատակով նա առաջադրել է Ռուսաստանի և Հռոմեական սրբազան կայսրության հակաթուրքական դաշինքի գաղափարը, սերտ կապեր հաստատել նաև Մոսկվայում ապաստանած Իմերեթի  Արչիլ II թագավորի, հետագայում՝ նաև այսրկովկասյան այլ գործիչների հետ: Ծրագիրը ռուսական կառավարությանը ներկայացվել է 1701 թ-ի հուլիսի 25-ին, իսկ հոկտեմբերին Պետրոս Մեծն ընդունել է Իսրայել Օրուն և Մինաս վարդապետին: 1703 թ-ին Իսրայել Օրու նախաձեռնությամբ կազմվել և ռուսական կառավարությանն է ներկայացվել Հայաստանի քարտեզը: Ռուսական արքունիքը հավանություն է տվել Իսրայել Օրու ծրագրած Պարսկաստան մեկնելու առաքելությանը:  1704 թ-ին Օրին գնացել է Եվրոպա, Հռոմի պապից ձեռք բերել պարսկական տիրապետությունում քրիստոնյաների հալածանքը դադարեցնելու մասին Պարսից շահին ուղղված նամակ և, 1706 թ-ին Պետրոս Մեծից ստանալով նույնանման նամակ ու գնդապետի կոչում, որպես առաքելության ղեկավար, 1708 թ-ի սկզբին մեկնել է Պարսկաստան: Իսրայել Օրին 1709 թ-ին հանդիպել է շահին, այնուհետև վերադարձել է Այսրկովկաս. ձգտել է Ամենայն հայոց կաթողիկոս Աղեքսանդր Ա Ջուղայեցու, Գանձասարի կաթողիկոս Եսայի Հասան-Ջալալյանի, հայ մելիքների և այլ գործիչների օգնությամբ ստեղծել ազատագրական պայքարի միասնական ճակատ, կազմավորել հայկական ընդհանուր զորաբանակ: Ռուսաստան վերադառնալիս Օրուն է միացել նաև Եսայի Հասան-Ջալալյանը: Սակայն Իսրայել Օրին Աստրախանում հանկարծամահ է եղել, իսկ Եսայի Հասան-Ջալալյանը վերադարձել է Արցախ:

Բագրատունիներ

Աշոտ Առաջինի գահակալումից հետո 890 թվականին իշխանությունը փոխանցվեց նրաորդուն Սմբատ Առաջինին (890-914) Սմբատ Առաջինի կառավարման շրջանումբագրատունյաց հայաստանը կարողացավ իր տարածքները ընձհարձակել Դվին քաղաքըդեռևս գտնվում էր արաբների վերահսկողության տակ ։

Սմբատը կարողացավ 892 թվականին ազատագրել Դվինը Արաբներից։ Բացի այդ նա թագավորությանը միացրեց Տայքը, Տարոնը, Աղձնիքը , Գուգարգը, և Ջավախքը ։ Ըստ կաթողիկու Հովհաննես Դրասխանակերտցու Սմբատ Առաջինի պետության սահմանները արևելքում հասնում էր ատրպատական, արևմուտքում Եփրատ գետ, հյուսիսում Վիրք իսկ հարավում Տավրոսի Լեռներ ։ Նույն 892 թվականին Սմբատ առաջինը օգնեց Վիրքիթագավորությանը ազատագրվելու արաբներից։ Հաջորդ տարի ՝ 893 թվականին հայաստանըԲյուզանդիայի հետ կնքեց  դաշնակցական պայմանագիր։ Նուձն այդ տարում Դվինում տեղիունեցավ ավերիչ երկրաշարժ, և օգտվելով այս հանգամանքից Ատրպատականի արաբականամիրայության ուժերը որոնց ղեկավարում էին Սաչյան ամիրաները ներխուժեցին հայաստան։894 թվականին Արագածոտն Գավառի Դողս գյուղի մոտ հայկական ուժերը փայլունհաղթանակ տարան արաբների նկատմամբ և դուրս վտարեցին երկրից ։ Ատրպատականինոր ամիրա ՝ Յուսուֆը հասկանալով որ հայերին այդ պահին հնարավոր չէ հաղթել ռազմականճանապարհով որոշեց երկպարարկություններ առաջացնել հայաստանում ։ Առիթը երկվեճառաջացավ Սունյաց և Արծրունյաց կողմերի միջև կապված նախիջևանի ում լինելու հետկապված։ Սմբատ առաջինը նախիջևանի խնդիրը լուծեց ի օգուտ Սյունիների։ Հենց այսհանգամանքը հաշվի առնելով արաբ ամիրա Յուսուֆը 908 թվականին արծունյաց իշխանԳագիկ Արծրունուն ճանաչեց ամբողջ հայաստանի արքա ընդդեմ Սմբատ առաջինի։ Այսիրադարձություններից հետո արաբական զորքերը պետք է մտնեին հայաստան ։Վերջիններիս օժանդակում էին Արծրունիները և նրանց միացած որոշ իշխաններ ընդդեմՍմբատ առաջինի։ Տեղի ունեցած ճակատամարտում Բագրատունիները անհաջողությանմատնվեցին և Արքան՝ Սմբատ առաջինը իր զորքերով ամրացավ կապույտ բերդում։ ՄինչՍմբատը պաշտպանվում էր հայաստանը արաբների կողմճց ավիրվում էր և թալանվում։Սմբատ առաջինը հաշվի առնելով այս հանգամանքը որոշեց բանակցել Յուսուֆի հետ որիընթացքում նա ձեռփակալվեց։ Բագրատունիները դեռևս պայքարը չէին դադարեցրելնախիջևանի Երնջակ բերդում, Յուսուֆը ձեռփակալված Սմբատին տանում է Երնջակորպեսզի արքայական հրամանով դադարեցնի բերդի պաշտպանությունը ։ Սակայն քաջարքան հրամայում է պայքարել մինչև վերջ։ Արաբները որոշ ժամանակ հետո ենթարկում եննրան շատ դաժան մահապատժի։ 914 թվականին երբ թվում էր թե  բագրատունիների համարև թվում էր թե բագրատունիների համար արդեն ամեն ինչ վերջացել է։ Սմբատ առաջինի որդիԱշոտ երկրորդը շարունակում է իր հոր պայքարը ՝ ընդդեմ արաբների և դավաճան հայիշխանների։ Այս ընթացքում Արծրունյաց իշխան, Վասպուրականի տեր, 908 թվականինարաբների կողմից արքա նշանակված Գագիկը գիտակցելով իր գործողություններիաղետաբերությունը Արաբներին դուրս է շպրտում Վասպուրականից ։ Բագրատունյացհայաստանի երիտասարդ գահակալ Աշոտ երկրորդի արջև կային դժվարագույն խնդիրներ, բայց նա չհուսահատվեց չկոտրվեց և ապահ լինելով իրեն նվիրված հայրենասիրականուժերին և սկսեց երկարատև պայքար ընդդեմ արաբների՝ հանուն Հայաստանիազատագրության։ Այս պայքարի շնորհիվ է աշոտ երկրորդը ձեռք բեյրել իր պապու անունը՝«Աշոտ Երկաթ»։

Մշակույթ

V-րդ դարի ազատագրական պայքարը նկարագրվել է Եղիշեի կողմից «Վարդանի և Հայոց պատերազմի մասին» երկում և Ղազար Փարպեցու «Հայոց պատմություն» երկում։ Եղիշեի գրվածը նկարագրել է Վարդան Մամիկոնյանի կառավարման դարաշրջանը իսկ Փարպեցու գրածը Վահան Մամիկոնյանի կառավարման շրջանը։ 

VI դ. մինչև 661 թվականի նատմությունները նկարագրել է Սեբեոսը «Պատմությունում» երկում։Սեբեոսը հատուկ ուշադրություն է հատկացրել հայ ազատագրական պայքարին և հայ գործիչների ջանքերին։

Մովսես Կաղակատվացու կողմից (VII-VIII դ.) « Աղվանից աշխարհի պատմությունում» երկում, որտեղ գրվել է Արցախ և Ուտիք աշխարհների մասին։ Այն կարևոր սկզբնաղբյուր է հայոց պետականության և Կուրի՝ Աղվանքի պատմության վերաբերյալ։ 

VIII դարի պատմիչ Ղևոնդն իր «Պատմություն» երկում նկարագրել է հայ ժողովրդի ծանրվիճակը և հերոսական պայքարը արաբական տիրապետության դեմ։ 

ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ 

Դեռևս IV-րդ դարում փիլիսոփայության համաշխարհային մտքի ներկայացուցիչ էր Պարույր Հայկազնը։

V-րդ դարում արդեն հանդես եկան Եզնիկ Կողբացին և Դավիթ Անհաղթը։

Եզնիկ Կողբացին «Աղանդների Հերքումը» երկում պաշտպանել է քրիստոնեական հավատքը։

Դավիթ Անհաղթը իր « Իմաստության սահմանումներ» մեծ տեղ է հատկացրել բնության ճանաչմանը և դասակարգել է գիտությունները ըստ բնագիտության, թվաբանության և աստվածաբանության։

ԲՆԱԿԱՆ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ 

Անանիա Շիրակացին VII դ., մաթեմատիկոս, աշխարհագետ և տիեզերագետը հիմնավորել է Երկրի մարմինի գնդաձևության գաղափարը ։ Նաև գրել է համաստեղությունների մասին։Հետաքրքիր տեղեկություն է հայտնել երկրաշարժերի և լուսնի մասին: Նաև նրա կազմած«Թվաբանություն»-ը Աշխարհի ամենահին գրքերից է:

Հայաստանի ամբողջական պատկերը պատկերող քարտեզը «Աշխարհացոյց»-ը գրվել է Անանիա Շիրակացու և Մովսես Խորենացու կողմից, որտեղ նկարագրված են Մեծ Հայքի 15 աշխարհները և փոքր Հայքը։  Մեծ տեղ է հատկացված նաև տարբեր երկրներին վերաբերող աշխարհագրությանը:

Հայերը Հայկյան շրջանի` Բուն հայոց թվականի (Ք. ա. 2492 թ.) կողքին սահմանել են Հայոց մեծթվականը, որի սկիզբը համարվում է 552 թ. հուլիսի 11–ը:

Այնուամենայնիվ Հայաստանում ժամանակը որոշելիս սկսեցին գործածել նաև տարբեր  հատուկ աղյուսակներ:

Իրավունք և եկեղեցական կանոնական գրականություն: IV դարից աշխարհի իրավունքի կողքին Հայաստանում զարգացավ եկեղեցական իրավունքը: 

Կարևոր էին Գրիգոր Լուսավորչի, Սահակ Պարթևի և մյուս սուրբ հայրերի հաստատածկանոններն ու Հայ եկեղեցու ժողովներում ընդունված կանոնները:

Հայոց կաթողիկոս Հովհան Գ Օձնեցին կազմել է համաշխարհային պատմության մեջկանոնական իրավունքի վերաբերյալ առաջին ժողովածուն`«Կանոնագիրք Հայոց»–ը։

Սեբեոս (VII)

Սեբեոսի «Պատմությունը» բաղկացած է երկուբաժնից։ Առաջինը (Ա—Զ գլուխներ)ներկայացնում է Հայաստանի հնագույնպատմությունը (սկսած Հայկի և Բելի, Արա Գեղեցիկի և Շամիրամի առասպելներից) և 7-րդ դար հասնող հակիրճ ժամանակագրությունը, երբ պարթևները ապստամբում են Սելևկյանների իշխանության դեմ: Երկն ամփոփում է պարթև և հայոց թագավորների ցանկը, որտեղ նշվում են նրանց գահակալության թվականները՝հայոց Արշակ Փոքրից սկսած մինչև Պապ թագավոր։

Առաջին բաժնում հավաքված են տարբեր հեղինակներից քաղված տեղեկություններ,օրինակ՝ Մար Աբաս Կատինայի մատյանից, որոնք պատմում են Մամիկոնյանների տոհմի ծագման և այլ հանգամանքների մասին։ Երկրորդ բաժինն ունի առաջաբան, որտեղ թվարկվում են նկարագրվելիք իրադարձությունները: Հայոց պատմությունը ներկայացվում է համաշխարհային պատմական իրադարձությունների ֆոնի վրա (պարսիկների՝614թվականին Երուսաղեմի գրավումը, Խոսրով Երկրորդ Ափարվեզի և Հերակլիոսի պարսկա–բյուզանդական պատերազմները, արաբների քաղաքական ասպարեզ դուրս գալը և առաջին արշավանքը, Սասանյանների անկումը և այլն)։Մանրամասն նկարագրվում են Սասանյան Պարսկաստանի և Բյուզանդական կայսրության տիրապետությունը թոթափելու և անկախ հայկական թագավորություն ստեղծելու համարհայ նախարարների գործադրած ջանքերը՝Սմբատ Բագրատունու, Թեոդորոս Ռշտունու և այլոցհերոսական պայքարը։ Սեբեոսի երկնարժեքավոր աղբյուր է նաև բյուզանդագիտության, արաբագիտության և իրանագիտությանհամար։Տեղեկություններ կան աղվանների, ասորիների, եգերացիների, թեսալացիների,հեփթաղների, հնդիկների, հոների, հրեաների, մազքութների, մարերի, վրացիների,քուշանների և այլ ժողովուրդների ու ցեղերիմասին։ Սեբեոսի երկից օգտվել են Թովմա Արծրունին, Հովհաննես Դրասխանակերտցին, Ստեփանոս Տարոնեցին (Ասողիկ), Մխիթար Անեցին, Վարդան Արևելցին, Սիմեոն Ապարանցին և ուրիշներ։ Սեբեոսը առաջին հայ հեղինակն է, որ կիրառել է հանգավորված շարադրանք: 

Սեբեոսի պատմության մեջ մեծ տեղ են գրավում փաստաթղթերի (նամակներ և այլն)պատճենները։Կարևոր են Սասանյանների դեմ ապստամբությունկազմակերպող Վահրամ Մեհրևանդակի (Չուբին) նամակները Մուշեղ Մամիկոնյանին և վերջինիսպատասխանը։Ուշագրավ է Մորիկ կայսեր նամակը պարսից Խոսրով արքային ապստամբ հայ նախարարների մասին, որտեղ նա խոստանում է հայկական գնդերը տանել Թրակիա, իսկ պարսիկ թագավորին խորհուրդ է տալիս իր բաժնի գնդերը տանել Արևելք։ Եթե մեռնեն,թշնամիներ մեռած կլինեն, իսկ եթե հաղթեն, թշնամիներ սպանած կլինեն…

Ուշագրավ է Դվինի ժողովի երկարաշունչ պատասխանը Կոստանդ կայսեր նամակին։Սեբեոսեպիսկոպոսը, որ ներկա է եղել Դվինի ժողովին, այններառել է իր «Պատմության»մեջ։ Սեբեոսի երկումառկա է նաև վիպական տարրը, ավանդական պատումներ ուզրույցներ, որոնք գեղարվեստական երանգ են հաղորդում պատմությանը, օրինակ՝ապստամբ Սմբատ Բագրատունու մասին զրույցը՝ նրա բռնվելու, հանդիսականներին երկայությամբ կրկես նետվելու, գազանների հետ գոտեմարտելու հայտնի պատմությունը։ Այս շարքից է նաև Խոսրով թագավորի մասին զրույցը: Որմիզդ արքայի դեմ ապստամբում է Վահրամ Մեհրևանդակը (Չուբին)։ Որմիզդն սպանվումէ, իսկ գահաժառանգ մանուկ Խոսրովին փախցնում ենԲյուզանդիա։ Մորիկ կայսրը օգնում է Խոսրովին գրավել հոր գահը։ Օգնում են նաև հայոց նախարարները, հայկական 15 հազարանոց այրուձին՝ՄուշեղՄամիկոնյանի գլխավորությամբ։ Վահրամըփորձում է խոստումներով իր կողմը գրավելՄուշեղՄամիկոնյանին, սակայն անհաջողության է մատնվումև պարտվում։ ՇուտովՄուշեղը ինքն էլ կասկածի զոհ էդառնում։

Մանրամասն է 7-րդ դարում Հայաստանիանկախության համար մղված պայքարիհերոսԹեոդորոս Ռշտունու գործունեությաննկարագրությունը։ Նա Սմբատ ԲագրատունուորդուՎարազտիրոցի հետ մեծացել է Տիզբոնիարքունիքում: Նախ սպարապետ և ապա 639 թ.Հայոցիշխան դարձած Թեոդորոս Ռշտունին երկիրը փրկում էանիշխանությունից և հնարավորինս համախմբելով հայնախարարներին, ապահովում է Հայոց տերության գրեթեանկախ գոյությունը: Հետագայում Թորոս Ռշտունու գործունեության ինչ-ինչ դրվագներ իրենց գեղարվեստական մշակումն են ստանում ժողովրդական զրույցների մեջ (Սասնա ծռեր), ուր նա հանդես է գալիս քեռի Թորոսի կերպարով։

Սեբեոսի պատմության աղբյուրներն ենԱստվածաշունչը և Փավստոս Բուզանդի«Հայոցպատմությունը»։ Ագաթանգեղոսիպատմությունը Սեբեոսի երկում հիշվում է որպես«Գիրսրբոյն Գրիգորի»։ Սեբեոսը ծանոթ է նաև Եղիշեին, որին նույնիսկ ակնարկում է։ Ամենայն հավանականությամբ նրան ծանոթ է եղել նաև ՂազարՓարպեցին։ Հայաստանի հնագույնշրջանիպատմության համար Սեբեոսի երկի սկիզբը և ՄովսեսԽորենացու «Հայոցպատմությունը» եզակի կարևորության սկզբնաղբյուրներ են։Քաղաքականիրադարձություններով ու ցնցումներովհարուստ 7-րդ դարն աղքատ է պատմականերկերով։Բյուզանդական և ասորական պատմագրությունն այս շրջանում այդքան բեղուն չէ, պահլավականըհոգեվարքի մեջ է, իսկ արաբականը կծնվի միայն 2դար անց։ Սա ինքնին խոսում է Սեբեոսի երկի բացառիկ նշանակության մասին:

Դավիթ Անհաղթ

Դավիթ Անհաղթը կրթությունն ստացել է Ալեքսանդրիա քաղաքում: Վերադառնալով Հայաստան՝ ծավալել է գիտական և մանկավարժական գործունեություն: Աթենքում և Կոստանդնուպոլսում մասնակցել է փիլիսոփայական հրապարակային բանավեճերի, իր գիտելիքներով և ապացուցելու արվեստով հաղթել բոլորին, որի համար ստացել է Անհաղթ պատվանունը: 

Դավիթ Անհաղթի աշխատություններից մեզ են հասել «Սահմանք իմաստասիրության», «Վերլուծություն Ներածությանն Պորփյուրի», «Մեկնություն Ստորոգությանցն Արիստոտելի» և «Մեկնություն ի Վերլուծականն Արիստոտելի» երկերը: Նա փիլիսոփայությունը բաժանել է 2 մասի՝ տեսական և գործնական: Տեսական փիլիսոփայության ենթաբաժիններն են բնագիտությունը կամ ֆիզիկան, մաթեմատիկան և աստվածաբանությունը կամ մետաֆիզիկան, գործնական փիլիսոփայությանը՝ բարոյագիտությունը, տնտեսագիտությունը և քաղաքագիտությունը: 

Ըստ Դավիթ Անհաղթի՝ փիլիսոփայությունը մարդուն տրված աստվածային պարգև է, որը կոչված է լուսավորելու, ազնվացնելու ու գեղեցկացնելու մարդկային հոգին և այն փոխադրելու նյութական աշխարհից դեպի աստվածայինը: Աշխարհի ճանաչման գործընթացն ունի 2 ձև՝ զգայական և բանական: Փիլիսոփայության ճանաչման առարկան ոչ թե առանձին իրերն են, այլ նրանց էությունը, ընդհանուրն ու անփոփոխը, որ առկա է իրերի և երևույթների մեջ: 

Դավիթ Անհաղթը փիլիսոփայության գոյությունը բխեցրել է Աստծու գոյությունից և պաշտպանել Աստծու՝ որպես ամեն ինչի պատճառի և արարչի սկզբունքը: Անդրադառնալով փիլիսոփայության սահմանմանը և բաժանմանը՝ առաջ է քաշել գիտությունների դասակարգման հարցը, որի կենտրոնում դրել է փիլիսոփայությունը՝ «արվեստների արվեստը և գիտությունների գիտությունը», մյուսները կա՜մ նախորդում են վերջինիս՝ որպես նախապատրաստական աստիճան, կա՜մ կազմում նրա բաղկացուցիչ մասը: Տվել է փիլիսոփայության 6 սահմանում, որոնք հետագայում օգտագործել են նաև այլ ազգի փիլիսոփաներ: 

Դավիթ Անհաղթի համոզմամբ` փիլիսոփայությունն ստեղծվել է մարդու հոգին զարգացնելու և կատարելագործելու համար:

Դավիթ Անհաղթը գրել է նաև բազմաթիվ հոգևոր երգեր: Նա հայ երաժշտության պատմության մեջ հայտնի է իր տեսական ընդհանրացումներով. արժևորել է երաժշտական արվեստի ներգործության մեծ ուժը: 

Դավիթ Անհաղթը Հայաստանում գեղագիտական մտքի սկզբնավորողներից է. առաջարկել է արվեստների դասակարգման յուրօրինակ սխեմա:

Ըստ ավանդության՝ Դավիթ Անհաղթը հայրենիքում մեծ զրկանքներ ու տառապանքներ է կրել, հալածվել և ստիպված մեկուսացել է Հաղպատի մենաստանում: Հետագայում Հայ եկեղեցին նրան դասել է սրբերի շարքը, իսկ աճյունը տեղափոխվել է հայրենի գավառ և թաղվել Մշո Առաքելոց վանքի բակում:

Դավիթ Անհաղթի անունով Երևանում կոչվել  են փողոց և հրապարակ,  կանգնեցվել է նրա հուշարձանը:

Ղազար Փարպեցի

Ղազար Փարպեցին մեծացել ու դաստիարակվել է Հայոց ապագա սպարապետ և մարզպան Վահան Մամիկոնյանի հետ՝ վերջինիս մոր՝ Ձվիկ իշխանուհու խնամակալության ներքո: Նախնական կրթությունն ստացել է Գուգարաց Աշուշա բդեշխի պալատում՝ իշխանուհու եղբոր՝ V դարի ականավոր կրթական գործիչ Աղան Արծրունու վերահսկողությամբ, իսկ 465– 470 թթ-ին ուսանել է Բյուզանդիայում:

486 թ-ին մարզպան Վահան Մամիկոնյանը նրան նշանակել է Վաղարշապատի վանքի առաջնորդ: Փարպեցին բարեկարգել է վանքի շինությունները, ստեղծել մատենադարան, ձեռնամուխ եղել լուսավորչական աշխատանքի, սակայն հանդիպել է զորեղ հակառակորդների: Մոտ 490 թ-ին նա ստիպված հեռացել է Ամիդ և այնտեղից գրել «Թուղթ առ Վահան Մամիկոնյան» ինքնապաշտպանական ուղերձը: Մարզպանը նրան հետ է կանչել, պաշտպանել չարախոսներից և հանձնարարել է գրել «Պատմություն Հայոց»-ը: 

Փարպեցու «Թուղթը» կարևոր տեղեկություններ է հաղորդում V դարի 2-րդ կեսին հայ եկեղեցական շրջանակներում առկա հունասեր և պարսկասեր խմբավորումների, նրանց փոխադարձ բանակռիվների ու բախումների մասին: Այն առաջին անգամ հրատարակել է Մկրտիչ Էմինը 1853 թ-ին, իսկ 1868 թ-ին Միքայել Նալբանդյանը փոխադրել է աշխարհաբարի:

Առավել արժեքավոր է Փարպեցու «Պատմություն Հայոց»-ը, որը կոչվում է նաև Երրորդ պատմություն՝ Ագաթանգեղոսի և Փավստոս Բուզանդի երկերից հետո: Այն բաղկացած է առաջաբանից և 3 դրվագից: Առաջաբանում պատմիչը շարադրել է նախորդների պատմությունների համառոտ բովանդակությունը: Բուն պատմությունը Փարպեցին սկսել է 387 թ-ի իրադարձություններից՝ Պարսկաստանի և Բյուզանդիայի միջև Հայաստանի առաջին բաժանումից: 

Առաջին դրվագում շարադրել է Արշակ Գ-ի և Վռամշապուհի գահակալության տարիների քաղաքական պատմությունը, Սասանյան Պարսկաստանի պառակտիչ քաղաքականությունը մինչև Արշակունյաց թագավորական հարստության անկումը (428 թ.) և ավարտել է Սահակ Պարթևի (439 թ.) ու Մեսրոպ Մաշտոցի (440 թ.) մահվանն առնչվող դեպքերի նկարագրությամբ: 

Երկրորդ դրվագի նյութը Վարդանանց պատերազմն է. համընկնում է Եղիշեի «Վարդանի և Հայոց պատերազմի մասին» երկի ժամանակաշրջանին: 

Երրորդ դրվագը Հայաստանի` 460–484 թթ-ի պատմության միակ սկզբնաղբյուրն է, որտեղ նկարագրված դեպքերի ականատեսն ու մասնակիցն է նաև հեղինակը: Ներկայացնում է այդ շրջանի հայ-պարսկական փոխհարաբերություններն ու հայերի՝ 482–484 թթ-ի ապստամբության պատմությունը և ավարտում Վահան Մամիկոնյանի՝ Պարսից արքունիքի կողմից Հայոց մարզպան ճանաչվելու բախտորոշ իրադարձությամբ:

Փարպեցու «Պատմություն Հայոց»-ը տպագրվել է 1793 թ-ին, Վենետիկում, աշխարհաբարը՝ 1895 թ-ին, Ալեքսանդրապոլում: Հրատարակվել է նաև ֆրանսերեն (1869 թ.): «Պատմությունը» և «Թուղթը» միասին («Պատմություն Հայոց և Թուղթ առ Վահան Մամիկոնյան») հրատարակվել է 1904 թ-ին, Թիֆլիսում:

Ըստ ավանդության՝ Ղազար Փարպեցին թաղված է Ղազարավան գյուղի (այժմ՝ ՀՀ Արագածոտնի մարզում) եկեղեցու ավանդատանը, մեկ այլ տվյալով՝ Մշո Սբ Առաքելոց վանքի բակում: